Vì sao ISO 14644 không đủ để đạt GMP

1. GIỚI THIỆU

Trong ngành công nghiệp dược phẩm và mỹ phẩm - nơi yêu cầu kiểm soát môi trường sản xuất ở mức nghiêm ngặt - hai bộ tiêu chuẩn được nhắc đến nhiều nhất là ISO 14644 và GMP. Tuy nhiên, không ít doanh nghiệp, đặc biệt là các đơn vị đầu tư nhà máy mới, thường nhầm lẫn rằng: chỉ cần phòng sạch đạt ISO 14644 thì sẽ tự động đáp ứng GMP.

Điều này là một ngộ nhận nguy hiểm.

ISO 14644 là tập hợp các tiêu chuẩn kỹ thuật quốc tế quy định cách phân loại, kiểm soát và đánh giá độ sạch của không khí trong phòng sạch - chủ yếu dựa trên mật độ hạt bụi lơ lửng. Đây là nền tảng cần thiết cho việc thiết kế và vận hành phòng sạch hiện đại.

Tuy nhiên, GMP (Good Manufacturing Practices) lại là một hệ thống yêu cầu toàn diện hơn rất nhiều. Ngoài điều kiện môi trường, GMP còn kiểm soát: quy trình thao tác, đào tạo nhân sự, truy xuất hồ sơ, vệ sinh thiết bị, xử lý sai lệch, quản lý nhà cung cấp... Tức là, GMP không chỉ đánh giá mức độ sạch - mà đánh giá toàn bộ hệ thống sản xuất theo hướng quản trị rủi ro.

Vậy nên, việc chỉ đạt ISO 14644 mà không xây dựng đầy đủ hệ thống GMP sẽ khiến nhà máy đứng trước nguy cơ bị loại trong quá trình thẩm định.

Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ:

ISO 14644 và GMP khác nhau ở đâu?
Vì sao ISO là chưa đủ để đạt GMP?
Lộ trình đúng để xây dựng phòng sạch GMP là gì?

2. TỔNG QUAN VỀ ISO 14644

ISO 14644 là bộ tiêu chuẩn quốc tế được sử dụng phổ biến nhất trong việc thiết kế, xây dựng và vận hành phòng sạch. Mục tiêu chính của bộ tiêu chuẩn này là kiểm soát và phân loại mức độ sạch của không khí dựa trên số lượng hạt bụi lơ lửng có kích thước xác định.

Đây là cơ sở quan trọng để đánh giá khả năng duy trì môi trường sạch trong các khu vực sản xuất yêu cầu cao như: dược phẩm, vi điện tử, thiết bị y tế và sinh học.

iso-gmp-vcr-2

1. Các phần chính trong ISO 14644:

ISO 14644-1: Phân loại độ sạch theo số lượng hạt (Cleanroom Classification)

Quy định các cấp độ sạch từ ISO Class 1 đến ISO Class 9.
Mỗi cấp độ được xác định bằng số lượng hạt ≥0.1 µm, ≥0.3 µm, ≥0.5 µm… trong một đơn vị thể tích không khí.
Đây là phần thường được áp dụng nhất để xác định cấp độ yêu cầu cho từng khu vực sản xuất.

ISO 14644-2: Giám sát hiệu suất theo thời gian (Monitoring to provide evidence of cleanroom performance over time)

Yêu cầu thiết lập chương trình giám sát định kỳ để đảm bảo phòng sạch duy trì đúng cấp độ thiết kế.
Bao gồm các thông số: lưu lượng khí, áp suất, nhiệt độ, độ ẩm, số lượng hạt.

ISO 14644-3: Phương pháp kiểm tra phòng sạch (Cleanroom Testing and Certification)

Hướng dẫn các phương pháp đo: kiểm tra độ kín, kiểm tra vận tốc dòng khí, đo chênh áp, thử rò rỉ bộ lọc HEPA...
Cung cấp tiêu chí chấp nhận và tần suất thực hiện.

2. Hạn chế của ISO 14644:

ISO 14644 không đề cập đến vi sinh vật, thao tác con người, SOP, tài liệu truy xuất hay quy trình sản xuất.
Mặc dù giúp đánh giá “độ sạch vật lý”, ISO không đủ để đảm bảo chất lượng sản phẩm cuối cùng trong ngành dược hay mỹ phẩm - nơi vi sinh và sai sót thao tác là nguyên nhân chính gây lỗi GMP.

Xem thêm: Tiêu chuẩn JAPAN GMP

3. GMP LÀ GÌ?

GMP (Good Manufacturing Practices) - Thực hành sản xuất tốt - là một bộ nguyên tắc quản lý chất lượng bắt buộc trong các ngành như dược phẩm, mỹ phẩm, thực phẩm chức năng, và thiết bị y tế. Không giống như ISO 14644 chỉ tập trung vào phòng sạch, GMP là một hệ thống bao quát toàn bộ quy trình sản xuất, từ nguyên liệu đầu vào đến thành phẩm cuối cùng.

Nhiều tổ chức ban hành tiêu chuẩn GMP, phổ biến nhất là:

WHO-GMP (Tổ chức Y tế Thế giới)
EU-GMP (Liên minh Châu Âu)
PIC/S (Hệ thống hợp tác thanh tra GMP giữa các quốc gia)

Dù có những khác biệt chi tiết, nhưng về cơ bản, các hệ thống GMP đều dựa trên các nguyên tắc sau:

1. Nhân sự và đào tạo

GMP yêu cầu tất cả nhân sự tham gia vào quá trình sản xuất phải được đào tạo đúng quy trình, hiểu rõ vai trò và trách nhiệm.
Cần có hồ sơ đào tạo định kỳ, đánh giá năng lực, và hướng dẫn thao tác chuẩn (SOP).

iso-gmp-vcr-3

2. Hồ sơ - tài liệu - SOP

"Không có hồ sơ - coi như không làm".
GMP yêu cầu mọi thao tác phải được lập thành tài liệu, hướng dẫn, ghi nhận và lưu trữ. Điều này giúp đảm bảo tính truy xuất, xác minh và đánh giá lại quy trình khi cần.

3. Thiết kế và vận hành thiết bị

Thiết bị sản xuất, phòng sạch, HVAC phải được thiết kế, lắp đặt và vận hành đúng mục đích.
Cần tiến hành thẩm định thiết bị (IQ/OQ/PQ) để chứng minh thiết bị hoạt động ổn định và đáng tin cậy.

4. Kiểm soát quy trình và chất lượng

Tất cả quy trình sản xuất phải được chuẩn hóa và kiểm soát liên tục.
Có hệ thống kiểm nghiệm nguyên liệu, bán thành phẩm và thành phẩm.
Thiết lập hệ thống CAPA (Khắc phục và Phòng ngừa) để xử lý sai lệch và tránh lặp lại.

5. Quản lý rủi ro và đánh giá nhà cung cấp

GMP yêu cầu áp dụng tư duy quản lý rủi ro (QRM) cho toàn bộ quy trình - từ lựa chọn nguyên liệu đến phân phối sản phẩm.
Các nhà cung cấp phải được đánh giá - phê duyệt - kiểm tra định kỳ, đặc biệt là các đơn vị cung cấp nguyên liệu, bao bì và thiết bị phòng sạch.

Xem thêm:Tiêu chuẩn GMP được thẩm định bởi đơn vị nào?

4. SO SÁNH ISO 14644 VÀ GMP

Trong quá trình xây dựng và vận hành nhà máy phòng sạch, nhiều doanh nghiệp thường sử dụng tiêu chuẩn ISO 14644 như một “bằng chứng đủ” để đạt GMP. Tuy nhiên, điều này là không chính xác.

Trên thực tế, ISO 14644 chỉ là nền tảng thiết kế kỹ thuật, trong khi GMP là tiêu chuẩn toàn diện điều hành và quản lý sản xuất. ISO giúp bạn xây dựng được một phòng sạch đạt cấp độ sạch lý tưởng, còn GMP giúp bạn đảm bảo sản phẩm làm ra từ phòng sạch đó đạt chất lượng - an toàn - truy xuất được.

Để dễ hình dung, hãy cùng xem bảng so sánh dưới đây:

Bảng so sánh ISO 14644 và GMP

Tiêu chí	ISO 14644	GMP
Phạm vi áp dụng	Thiết kế và vận hành phòng sạch	Toàn bộ quy trình sản xuất và quản lý chất lượng
Yếu tố kiểm soát chính	Hạt bụi trong không khí (≥0.1µm, ≥0.3µm,...)	Hạt bụi + vi sinh vật + thao tác con người + tài liệu
Yêu cầu SOP	Không bắt buộc	Bắt buộc trong mọi khâu
Đào tạo nhân sự	Không đề cập	Bắt buộc, có hồ sơ đào tạo
Audit nội bộ	Không yêu cầu	Bắt buộc định kỳ
Truy xuất hồ sơ sản xuất	Không quy định	Bắt buộc
Yêu cầu về thẩm định thiết bị	Có đề cập chung (trong ISO 14644-3)	Yêu cầu chi tiết: IQ/OQ/PQ
Tính truy xuất & trách nhiệm	Không đầy đủ	Bắt buộc trong từng thao tác
Tư duy quản lý rủi ro	Không đề cập	Là nguyên tắc cốt lõi
Đủ để đạt chuẩn sản xuất thuốc?	Không	Có

Kết luận: ISO 14644 giúp bạn đạt “sạch”, nhưng GMP mới giúp bạn đạt “chuẩn”. Nếu chỉ dựa vào ISO, bạn có thể kiểm soát được bụi - nhưng vẫn có nguy cơ sai sót, nhiễm vi sinh, hoặc thất bại khi bị thẩm định GMP.

5. VÌ SAO ISO 14644 KHÔNG ĐỦ ĐỂ ĐẠT GMP?

Rất nhiều nhà máy hiện nay đạt chứng nhận ISO 14644, nhưng vẫn thất bại khi bị thẩm định GMP. Lý do nằm ở sự khác biệt căn bản: ISO chỉ kiểm tra điều kiện vật lý của môi trường - còn GMP kiểm tra toàn bộ hệ thống vận hành, kiểm soát và quản lý chất lượng.

1. ISO không đề cập tới các yêu cầu vận hành của GMP

Dưới đây là những yếu tố không nằm trong phạm vi ISO 14644 nhưng lại là bắt buộc trong GMP:

Hồ sơ lô sản xuất (Batch record): GMP yêu cầu ghi nhận toàn bộ thông tin liên quan đến từng lô sản phẩm - từ nguyên liệu đến đóng gói. ISO không có điều khoản nào yêu cầu việc này.
Hệ thống hướng dẫn thao tác (SOP): GMP đòi hỏi mọi công đoạn sản xuất đều phải có SOP cụ thể, được phê duyệt và huấn luyện trước khi thực hiện. ISO không đề cập đến việc viết hoặc áp dụng SOP.
Đào tạo nhân sự: GMP yêu cầu nhân viên sản xuất - từ kỹ thuật viên đến QA - phải được đào tạo định kỳ, có đánh giá và lưu hồ sơ. ISO không có yêu cầu này.
Kiểm tra chất lượng và xử lý sai lệch: GMP yêu cầu phải có quy trình kiểm nghiệm, kiểm soát thay đổi, và hệ thống CAPA. ISO không bao quát phần này.

2. Các lỗi GMP thường gặp dù đã đạt ISO

Việc xây dựng một phòng sạch đạt chuẩn ISO không đồng nghĩa với việc vận hành đúng theo tiêu chuẩn GMP. Một số lỗi GMP phổ biến xảy ra tại các nhà máy “chỉ có ISO” gồm:

Nhiễm chéo do thao tác sai: Hệ thống HVAC đạt Class ISO 7, nhưng nhân sự thao tác không đúng quy trình - dẫn đến luồng di chuyển không được kiểm soát, vật liệu nhiễm chéo.
Không có SOP vệ sinh: Phòng sạch được đo hạt đúng tiêu chuẩn, nhưng không có quy trình làm sạch định kỳ - hoặc có nhưng không được thực hiện đúng → dẫn đến tồn dư chất tẩy rửa, hoặc vi sinh vật phát triển âm thầm.
Không có truy xuất hồ sơ: Khi đoàn audit GMP hỏi: "Lô hàng này do ai sản xuất, ở khu nào, vào ngày nào?" - không có tài liệu nào chứng minh → bị đánh trượt dù cơ sở vật chất đạt ISO.

3. Case study thực tế: Nhà máy đạt ISO nhưng trượt GMP

Một nhà máy sản xuất mỹ phẩm tại Việt Nam được xây dựng theo đúng tiêu chuẩn ISO 14644-1:2015 - đạt Class ISO 8 cho khu vực chiết rót, có hệ thống lọc HEPA, chênh áp đạt chuẩn. Tuy nhiên, trong đợt thẩm định GMP để xuất khẩu sang thị trường EU, nhà máy bị đánh trượt vì:

Không có SOP chi tiết cho quy trình vệ sinh thiết bị sau mỗi ca.
Không ghi nhận đầy đủ thông tin nhân sự trong batch record.
Không có kiểm nghiệm vi sinh cho khu vực sản xuất bán thành phẩm.

Điều này cho thấy: một nhà máy có thể đạt ISO về phòng sạch - nhưng nếu thiếu hệ thống kiểm soát vận hành theo GMP, vẫn sẽ bị loại.

Xem thêm: Lợi ích của GMP và hậu quả khi không tuân thủ GMP

6. LÀM SAO KẾT HỢP ISO + GMP HIỆU QUẢ?

Để xây dựng một nhà máy vừa đạt ISO 14644 vừa đáp ứng GMP, doanh nghiệp không thể tách rời hai hệ thống, mà cần kết hợp ISO như nền móng kỹ thuật - và GMP như hệ thống quản lý vận hành.

ISO giúp bạn "xây đúng", còn GMP giúp bạn "vận hành chuẩn".

1. Dùng ISO cho thiết kế - Dùng GMP cho vận hành

ISO 14644 sẽ là căn cứ để:

Thiết kế phòng sạch đúng cấp độ.
Bố trí luồng khí, luồng người, vật liệu.
Định ra các điểm kiểm soát môi trường (chênh áp, tốc độ dòng khí, hạt bụi…).

GMP sẽ giúp kiểm soát:

Cách nhân sự thao tác trong phòng sạch.
Cách ghi chép - truy xuất lô sản xuất.
Cách xử lý sai lệch - đánh giá rủi ro - đào tạo nhân sự.

Không thể chỉ xây "phòng sạch tốt" mà thiếu hệ thống vận hành đúng.

2. Xây dựng hệ thống quản lý chất lượng tích hợp (QMS)

Muốn vận hành phòng sạch đạt cả ISO & GMP, doanh nghiệp cần triển khai QMS - Quality Management System tích hợp, bao gồm:

Thành phần QMS	Vai trò cụ thể
ISO 14644	Kiểm soát thiết kế - môi trường - đánh giá kỹ thuật
SOPs	Chuẩn hóa quy trình thao tác và kiểm soát
Đào tạo nhân sự	Đảm bảo mọi người hiểu và làm đúng
Kiểm định thiết bị	IQ/OQ/PQ để chứng minh thiết bị phù hợp
CAPA - Quản lý sai lệch	Đánh giá - xử lý lỗi và phòng ngừa tái diễn
Hồ sơ sản xuất	Truy xuất mọi hành động ảnh hưởng tới sản phẩm

Khi các thành phần này vận hành nhịp nhàng, nhà máy sẽ có nền tảng vững chắc để đạt các tiêu chuẩn quốc tế.

3. Vai trò then chốt của bộ phận QA/QC

Bộ phận QA/QC không chỉ kiểm tra chất lượng sản phẩm, mà còn là “người giữ GMP” cho toàn bộ hệ thống:

Thiết lập - rà soát - phê duyệt SOP.
Giám sát tuân thủ của phòng sản xuất và bảo trì.
Đào tạo - audit nội bộ - báo cáo sai lệch - duy trì CAPA.
Đánh giá nhà cung cấp và thiết bị theo tiêu chuẩn GMP.

Nếu bộ phận QA không mạnh - GMP sẽ không vững.

Xem thêm: Kiểm soát và đánh giá chất lượng theo tiêu chuẩn GMP EU

7. GỢI Ý TRIỂN KHAI THỰC TẾ

Sau khi hiểu rõ rằng ISO 14644 chỉ là một phần của bài toán GMP, doanh nghiệp cần một lộ trình rõ ràng để triển khai hệ thống phòng sạch đạt cả hai chuẩn.

Dưới đây là lộ trình triển khai khuyến nghị, được tổng hợp từ thực tiễn nhiều dự án GMP thành công:

1. Lộ trình đề xuất (5 bước):

Thiết kế phòng sạch theo ISO 14644
→ Xác định cấp độ sạch, bố trí luồng khí - người - vật liệu chuẩn.
Thi công và kiểm định đạt ISO
→ Đo hạt bụi, kiểm tra chênh áp, thử HEPA, kiểm tra dòng khí.
Soạn thảo và chuẩn hóa SOP
→ Viết quy trình thao tác, vệ sinh, bảo trì, kiểm tra, quản lý hồ sơ…
Đào tạo nhân sự theo SOP
→ Huấn luyện tất cả các bộ phận liên quan: sản xuất - QA - bảo trì.
Thẩm định GMP (GMP validation)
→ Bao gồm thẩm định thiết bị (IQ/OQ/PQ), môi trường, quy trình, hồ sơ.

2. Checklist kiểm tra nhanh:

Doanh nghiệp đã có hệ thống QMS tích hợp chưa?
Tất cả SOP đã được viết và phê duyệt chưa?
Nhân sự có được đào tạo - đánh giá định kỳ không?
Có hồ sơ CAPA, deviation, batch record đầy đủ không?
Đã thực hiện audit nội bộ để sẵn sàng cho thanh tra chưa?

Lưu ý:
Việc kết hợp ISO và GMP không chỉ là tuân thủ - mà là tạo ra một hệ thống sản xuất ổn định, hiệu quả và bền vững, sẵn sàng cho thị trường trong nước lẫn xuất khẩu.

Xem thêm: 5 tiêu chuẩn thực hành tốt GPs trong ngành dược bạn cần biết

8. KẾT LUẬN

ISO 14644 là nền tảng quan trọng giúp bạn xây dựng phòng sạch đúng tiêu chuẩn kỹ thuật. Nhưng để đạt được GMP - chuẩn mực cao nhất trong sản xuất dược phẩm, mỹ phẩm, doanh nghiệp cần nhiều hơn thế: một hệ thống quản lý vận hành bài bản, minh bạch và kiểm soát được mọi rủi ro.

GMP không phải là một bộ hồ sơ để “trưng bày” cho thanh tra, mà là cách bạn vận hành thực tế mỗi ngày.

Thay vì “chạy theo chứng chỉ”, hãy xây dựng tư duy hệ thống:

Phòng sạch chỉ là một mắt xích.
Nhân sự, SOP, truy xuất, đào tạo và cải tiến liên tục mới là nền tảng.

Trong một ngành công nghiệp nơi chất lượng ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng, chỉ có kiến thức và vận hành mới là yếu tố quyết định sự thành công bền vững.

9. CÂU HỎI THƯỜNG GẶP

1. Đạt ISO 14644 rồi có cần làm thêm gì để đạt GMP không?

→ Có. ISO chỉ là tiêu chuẩn kỹ thuật về phòng sạch. GMP đòi hỏi thêm SOP, đào tạo, kiểm soát hồ sơ, đánh giá rủi ro và nhiều yếu tố quản lý khác.

2. ISO có thay thế được GMP không?

→ Không. ISO chỉ là một phần nhỏ trong tổng thể hệ thống GMP. Không thể dùng ISO để thay thế GMP hoàn toàn.

3. Một phòng sạch đạt ISO có thể bị trượt GMP không?

→ Hoàn toàn có. Nếu thiếu SOP, không có hồ sơ truy xuất, nhân sự thao tác sai quy trình, bạn vẫn có thể bị đánh trượt trong audit GMP.

4. Mất bao lâu để xây dựng hệ thống đạt GMP từ nền ISO?

→ Trung bình 6-12 tháng, tùy vào quy mô nhà máy, mức độ phức tạp của sản phẩm và năng lực đội ngũ nội bộ.

5. Ai là người chịu trách nhiệm đảm bảo GMP trong doanh nghiệp?

→ Bộ phận QA/QC, phối hợp với sản xuất, kỹ thuật, bảo trì và ban giám đốc.

Diep VCR

Vì sao ISO 14644 không đủ để đạt GMP

1. GIỚI THIỆU